گاهی اتفاقی ساده تو را غافلگیر می‌کند. اپلیکیشنی آهنگی را پخش می‌کند که دقیقاً حال و هوای امروزت است، فروشگاهی آنلاین لباسی را پیشنهاد می‌دهد که انگار از سلیقه‌ات خبر دارد، یا ویدیویی در فیدت ظاهر می‌شود که پاسخی‌ است به فکری که هنوز حتی بر زبان نیاورده‌ای. یک سوال در ذهنت ایجاد می‌شود؛ از کجا فهمید؟!

زمانی که باشگاه مشت‌زنی در سال ۱۹۹۹ روی پرده رفت، هیچ‌کس آماده‌ دیدنش نبود. فیلمی تاریک، خشن و سرشار از خشم فروخورده که مثل مشت به صورت تماشاگر هالیوود کوبیده شد. «دیوید فینچر»، کارگردانی که پیش از آن با آثاری مثل هفت نشان داده بود از نمایش تاریکی نمی‌ترسد، این‌بار سراغ داستانی رفت که درباره سقوط انسان مدرن بود. با وجود بازی درخشان «ادوارد نورتون» و «برد پیت»، فیلم در همان سال با واکنش‌های سرد و منفی روبه‌رو شد؛ منتقدان خشونتش را بیش از حد و پیامش را مبهم دانستند، تماشاگران هم با پایان شوکه‌کننده و روایت غیرخطی آن ارتباطی برقرار نکردند. نتیجه واضح بود؛ شکست در گیشه و برچسب «فیلم خطرناک» بر پیشانی اثری که انگار از زمان خودش جلوتر بود.

بارانِ شدید روی خیابان‌های خیس می‌ریزد و نور تابلوهای نئون در لکه‌های نفتیِ آسفالت می‌شکند. شهر در سکوتی آلوده غرق است؛ جایی میان پایان جنگ و آغاز فساد. در این تاریکی، مردی تنها از کوچه‌ای رد می‌شود. چهره ندارد؛ فقط ماسکی دارد که لکه‌های سیاه و سفیدش مدام جابه‌جا می‌شوند، مثل جوهری زنده که هیچ‌وقت شکل ثابتی ندارد. دفترچه‌ کوچکی در جیبش است که هر شب در آن می‌نویسد: «دروغ همه‌جا را گرفته. عدالت مرده. باید کسی حساب را تصفیه کند.»

شب است و گوشی را در دست می‌گیریم. از یک ویدیو به ویدیوی بعدی می‌رویم، یکی خنده‌دار است، دیگری عجیب، بعدی کمی غم‌انگیز. ده دقیقه بعد، حتی یادمان نمی‌آید اولی درباره‌ی چه بود. انگشت هنوز روی صفحه حرکت می‌کند، ذهنَ اما در جایی میان ده‌ها تصویرِ ناتمام سرگردان است. همه‌چیز سریع اتفاق می‌افتد؛ صداها، رنگ‌ها، کلمات. انگار مغزت به تماشاگر بی‌حوصله‌ای تبدیل شده که فقط منتظر تصویر بعدی است.

گاهی دلمان می‌خواهد فقط چند دقیقه از دنیای پرسرعت امروز فاصله بگیریم و برگردیم به روزهایی که برای دیدن یک سریال منتظر ساعت پخش می‌ماندیم. روزهایی که هر قسمت، خاطره‌ای تازه بود. «پرونده نوستالژی» در وبلاگ روبیکا جایی است برای بازپخش همان خاطره‌ها؛ برای مرور لحظاتی که هنوز هم، با تمام تغییرها، بخشی از ما مانده‌اند.

موفقیت «شیطان‌کُش: قلعه‌ی بی‌نهایت» فقط یک اتفاق سینمایی نیست؛ نشانه‌ی تغییری است که شاید سال‌ها پیش آغاز شده بود اما حالا به‌وضوح دیده می‌شود. دنیایی که زمانی تمام قهرمانانش از استودیوهای آمریکایی بیرون می‌آمدند، حالا با شمشیر تنجرو و درخشش استودیوی Ufotable به چالش کشیده شده است. این فیلم، ادامه‌ی مسیری است که با «قطار موگن» آغاز شد و حالا با فروشی خیره‌کننده، در جایگاهی ایستاده که حتی استودیوهای پرستاره‌ی هالیوود هم آن را تحسین می‌کنند. آن‌چه اتفاق افتاده، فقط فروش یک انیمه نیست، بلکه بازتعریف مفهوم «سینمای جریان اصلی» است.

صبح‌ها قبل از آن‌که چشم‌هایمان کامل باز شود، نور گوشی مثل چراغ‌قوه می‌افتد روی صورت‌مان. پیام‌ها قطار می‌شوند، اعلان‌ها از اپلیکیشن‌های مختلف می‌رسند و ما، هنوز روی لبه‌ی تخت، شروع می‌کنیم به جواب دادن. قهوه سرد می‌شود، لیست کارها زیر انبوه نوتیفیکیشن‌ها گم می‌شود و ذهن مثل مرورگری است با چندین تبِ باز که هر کدام صدایی برای شنیده شدن دارند. در این همهمه، لحظه‌ها کوتاه می‌شوند و حضورِ واقعی‌مان عقب می‌رود؛ گویی روز را شروع نکرده‌ایم، فقط اتصال را فعال کرده‌ایم.

کمتر اثری را می‌توان یافت که هم در ادبیات و هم در سینما چنین جایگاهی ماندگار پیدا کرده باشد. ارباب حلقه‌ها ابتدا در قالب رمان‌های «جان.آر.آر تالکین» منتشر شد و خیلی زود به یکی از ستون‌های اصلی ژانر فانتزی در قرن بیستم بدل گشت. تالکین با خلق میدل‌اِرث (سرزمین میانه)، زبانی تازه، اسطوره‌هایی نو و تاریخچه‌ای کامل برای دنیایش ساخت؛ دنیایی که به اندازه سرزمین‌های تاریخی جهان ما واقعی به‌نظر می‌رسد.

سینمای اجتماعی ایران یک بار دیگر به واسطه فیلمی متفاوت در مرکز توجه قرار گرفته است. «علت مرگ: نامعلوم» به کارگردانی علی زرنگار که سال‌ها اجازه نمایش عمومی نداشت، امروز به عنوان نماینده رسمی ایران راهی رقابت‌های اسکار شده است. انتخاب این فیلم تنها یک موفقیت فردی برای سازندگان نیست، بلکه نشانه‌ای از اهمیت رویکردی است که در سال‌های اخیر در سینمای ایران مهجور مانده است: روایت صادقانه از جامعه و بحران‌های انسانی که در دل روزمرگی ما جریان دارد.